Vrijheidscolleges

Bijna tachtig jaar geleden sprak de toenmalige president van de Verenigde Staten zijn volk toe voor het jaarlijkse State of the Union Address. Franklin Delano Roosevelt sprak op 6 januari 1941 over vier vrijheden. Die dag is bijna zo lang geleden dat een grote groep van ons hier waarschijnlijk geen herinnering aan heeft. Toch is deze dag voor ons allemaal nog altijd erg belangrijk. In dit artikel lees je waarom.

In 1941 zag de wereld er totaal anders uit dan het leven zoals we dat nu kennen. Er was een verwoestende wereldoorlog geweest én in 1939 was de Tweede Wereldoorlog begonnen. De Verenigde staten waren in 1941 nog niet betrokken bij WOII – en dat wilden ze graag zo houden. President Franklin D. Roosevelt wilde zijn volk waarschuwen voor wat er mogelijk zou komen. ‘De afgelopen jaren hebben we enkel gebeurtenissen gezien die haaks staan op onze hoop. Dat is de hoop op een vreedzame ontwikkeling van de moderne samenleving die we nu kennen’, sprak Roosevelt op nieuwjaarsdag van dat jaar.

Geen angst, maar vrijheid

Bij het schrijven van zijn speech voor de jaarlijkse State of the Union, leunde Roosevelt peinzend achterover in zijn stoel in het Witte Huis. ‘Hij had een ingeving’, vertelt Harvey J. Kaye over de speech, in een documentaire van het Rockwell Museum. Hij is professor in Democracy and Justice studies. ‘In plaats van angst, dacht de president dat positieve termen mensen beter zouden bereiken’. Dit was de basis voor de toespraak die we nu kennen als de Four Freedoms Speech, die de zeer persoonlijke visie van Franklin Delano Roosevelt op een menswaardige wereld weergeeft.

Overal op de wereld vielen mensen stil op 6 januari 1941, om naar Roosevelts State of the Union speech te luisteren. Vanaf het Amerikaanse congres sprak hij de Vier Vrijheden uit, die bedoeld waren voor iedereen in de wereld en dus verder moesten reiken dan alleen de VS:

• Vrijheid van meningsuiting, de beste verdediging tegen aantasting van de democratie;
• Vrijheid van godsdienst, ons wapen tegen onverdraagzaamheid en fanatisme;
• Vrijheid van gebrek, de belofte om hongersnood, armoede en epidemieën uit te roeien;
• Vrijheid van vrees, een vrijheid die afhankelijk is van collectieve veiligheid, een begrip dat door de VS binnen de Verenigde Naties wordt uitgedragen.

Met deze speech maakte de president duidelijk dat de Verenigde Staten geen andere keuze meer hadden dan de fascistische dictators die er toen waren, te moeten verslaan. Hij nam daarmee een voorsprong op de deelname van Amerika aan de oorlog, waarbij zij aan de kant van de geallieerden zouden staan.

Het belang van de speech

Hoe belangrijk we deze speech nu ook vinden, de woorden sloegen niet direct aan bij de Amerikaanse bevolking in diezelfde week. Journalisten die aanwezig waren bij de speech, focusten zich voornamelijk op een willekeurig wetsvoorstel dat die dag ook werd besproken. Zo gingen zij mee in de waan van de dag. Toch gaf Roosevelt, die het belang zag van de Vrijheden voor mensen van over heel de wereld, niet op in de strijd tegen het fascistisch gedachtegoed. Daarom vroeg hij een aantal bekende auteurs en kunstenaars om mee te werken aan een grote campagne, om de Vrijheden verder te verspreiden onder mensen, zodat zij het belang van deze waarden beter zouden begrijpen.

Er verschenen toneelstukken, posters en liedjes over de Four Freedoms. Misschien wel een van de bekendste opbrengsten, is het werk van Norman Rockwell. Zijn vier schilderijen voor ieder van de Vier Vrijheden, lieten de ‘alledaagse, simpele waarheid achter de Four Freedoms zien’, schreef president Roosevelt hem, die erg blij was met de kunstige vertaling van Rockwell.

Dat Rockwell vandaag de dag nog steeds erg populair is onder de Amerikanen, blijkt onder andere uit het hitalbum van Lana Del Rey, die de hele thematiek van haar zesde album aan hem heeft opgedragen.

Want wat betekenen de Four Freedoms vandaag de dag voor ons?

Vandaag de dag

De vier vrijheden staan aan de basis van het zelfbeschikkingsrecht en de democratie die wij nu kennen en hebben daarnaast zelfs bijgedragen aan het ontstaan van de Verenigde Naties. Toch staan de Vier Vrijheden in veel landen onder druk. In een wereld volgens Roosevelt, heeft ieder mens het recht zijn mening uit te dragen, mag ieder mens een god aanbidden op de manier zoals hij wil, moet ieder mens gevrijwaard blijven van angst en onderdrukking en moet ieder mens gevrijwaard zijn van gebrek en honger.

Iedere generatie formuleert op een eigen manier wat de Vier Vrijheden voor haar betekent. Het zijn waarden die ons voorhouden hoe we met elkaar moeten omgaan. Dat we gelijkwaardig zijn en dat we met respect en betrokkenheid naar elkaar moeten kijken. Dat is ook nog actueel in het debat van vandaag de dag: zoals onder andere over populisme, fundamentalisme, de pandemie en migratie.

In de weken vóór 5 mei en op 5 mei zelf zijn de Vier Vrijheden de aanleiding voor debat en verdieping, waarbij er Vrijheidscolleges worden georganiseerd. Zo blijft de visie van Roosevelt op vrijheid actueel en zich ontwikkelen.